Obecnie usługi faktoringowe oprócz 10 firm faktoringowych zrzeszonych w PZF oraz coraz liczniejszej grupie banków oferuje około 20 firm niezrzeszonych. W większości przypadków są to instytucje faktoringowe wywodzące się z szeroko pojętego rynku obrotu wierzytelnościami zajmujące się wcześniej windykacją, wykupem pojedynczych przeterminowanych wierzytelności bądź świadczących usługi brokerstwa finansowego.

Podmioty te włączyły faktoring do swoich usług często nie rezygnując ze świadczenia innych wcześniej oferowanych usług. Na całkowitą specjalizację w świadczeniu usług faktoringowych zdecydowało się tylko kilka podmiotów, jak na przykład AOW Faktoring Sp. z o.o. czy Grupa Finansowa Premium S.A.

Oferta grupy największych instytucji faktoringowych, skupionych w Polskim Związku Faktoringu, adresowana jest przede wszystkim do większych przedsiębiorstw, generujących odpowiednią wysokość miesięcznych obrotów. Natomiast małe niezależne od żadnego banku lub instytucji finansowej firmy faktoringowe kierują swoją ofertę przede wszystkim do firma mikro, małych i średnich. Dzięki temu faktoring stał się również dostępny dla podmiotów które wcześniej głównie ze względu na swoje rozmiary i wielkość obrotów nie miały możliwości skorzystania z tego źródła finansowania.

Niezależne, niezrzeszone w PZF, faktoringowe firmy nie posiadają jeszcze swojej organizacji branżowej i często należą do różnych stowarzyszeń. Dlatego też dane dotyczące ich obrotów nie są obecnie raportowane. O wielkości tego segmentu rynku można mówić jedynie szacunkowo.

Obroty na rynku faktoringowym w Polsce  

W MLD PLN	2007	2008	2009	źródło
cały rynek	30,7	47,9	50,2	PZF
duzi Faktorzy (PZF)	18,8	32,8	30,0	PZF
niezależni Faktorzy	1,2	2,0	2,2	Szacunki własne

Źródło: Opracowanie własne

Do roku 2008 wzrost obrotów małych niezależnych faktorów oscylował w granicach 40% rocznie i zdecydowanie wyprzedzał cały rynek. Jednak wraz z nadejściem kryzysu ekonomicznego ten szybki trend wzrostowy został wyhamowany. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że firmy działające na tym rynku znacznie bardziej odczuwają negatywne skutki ograniczenia w dostępie do kapitału, co przekłada się bezpośrednio na wysokość obrotów. Z drugiej strony znaczna część firm z tej grupy świadczy obok faktoringu również inne usługi, takie jak windykacja i obrót wierzytelnościami. W ramach dostosowania się do sytuacji rynkowej ich działalność przesuwana jest w kierunku działań bardziej rentownych (obrót wierzytelnościami) lub mniej ryzykownych (windykacja). Tendencja ta spowodowała przejściowe wyhamowanie w 2009 roku akcji faktoringowej prowadzonej przez podmioty działające na tym rynku. W następnych latach w tej grupie faktorów nastąpi najprawdopodobniej powrót do silnej tendencji wzrostowej spowodowanej postępującą specjalizacją oraz większą dostępnością kapitałów zewnętrznych.

Pomimo niewielkich obrotów w stosunku do całkowitej wartości rynku faktoringowego niezależni faktorzy posiadają istotny udział w ilości obsługiwanych klientów. Duże firmy faktoringowe obsługują z reguły duże i średnie przedsiębiorstwa natomiast w/w podmioty skupiają się na obsłudze firm mikro, małych i średnich. Ilość obsługiwanych klientów przez niezależnych faktorów jest porównywalna z ilością tych obsługiwanych przez duże firmy faktoringowe i banki. Dlatego też oferta niezależnych firm faktoringowych jest bardzo istotna dla rozwoju faktoringu w sektorze MSP.

Liczba klientów oraz dłużników firm faktoringowych

rok	duzi Faktorzy (PZF)		niezależni Faktorzy		Banki
	liczba klientów	liczba dłużników	liczba klientów	liczba dłużników	brak danych
2007	1608	49000	1200	9600
2008	2031	47200	2200	17600
2009	1702	47800	2000	16000

Źródło: Opracowanie własne

W ramach tego segmentu wykształciła się jak do tej pory jedna, aczkolwiek bardzo znacząca pod względem obrotów,  specjalizacja – obsługa rynku medycznego. Firmy takie jak Electus S.A., Magellan S.A., Columbus Factoring Solutions Sp. z o.o. wyspecjalizowały się w obsłudze tego rynku oferując różne usługi finansowe w tym faktoring dla jednostek służby zdrowia i ich dostawców. Jak wygląa faktoring na świecie? Obserwując tendencję na innych bardziej dojrzałych rynkach (USA, Anglia, Niemcy, Włochy, Francja) można zauważyć iż specjalizacja jest w istocie jedną z najbardziej istotnych właściwości niezależnych faktorów. Na przykład w USA jest ona bardzo daleko posunięta. Istnieją całe grupy mniejszych, niezależnych faktorów specjalizujących się wyłącznie w obsłudze takich branż jak transport (faktoring dla firmy transportowej), budownictwo, służba zdrowia, inwestycje państwowe, wtórny rynek nieruchomości i inne. Właśnie daleko idąca specjalizacja oraz głęboka wiedza o danym rynku poparta doświadczeniem pozwala obsłużyć im szeroką gamę transakcji niestandardowych które zrównane do jednej miary przez faktora obsługującego cały rynek zapewne nie zakwalifikowałyby się do finansowania.

Jak niezależni faktorzy odczuli skutki kryzysu ekonomicznego?

Kryzys ekonomiczny w 2009 roku sprawił bardzo silne przetasowania wśród firm oferujących usługi faktoringowe. Dało się je zauważyć w każdej grupie podmiotów, zarówno dużych bankowych firm faktoringowych zrzeszonych w PZF, samych bankach, jak i niezależnych małych faktorów. Problemy te wywołały w zasadzie cztery czynniki, które uległy zasadniczej zmianie:
1. Wzrost ryzyka
2. Utrudnienie w dostępie do kapitału
3. Daleko idące usztywnienie w przyznawaniu limitów przez ubezpieczających należności
4. Wzrost kosztów kapitału oraz kosztów ubezpieczenia należności

Każdy z tych czynników miał mniejsze bądź większe znaczenie dla każdej grupy podmiotów. Duże bankowe firmy faktoringowe mocno odczuły skutki wzrostu kosztów i ograniczenia dostępności ubezpieczenia należności oferowanego przez Towarzystwa Ubezpieczeniowe. Banki musiały się zmierzyć ze znacznym wzrostem ryzyka a niezależne firmy faktoringowe odczuły przede wszystkim skutki utrudnienia w dostępie do kapitału.

Faktoring na świecie

Jednym z podstawowych źródeł finansowania dla niezależnych firm faktoringowych na świecie jest refinansowanie wykupywanych faktur w banku lub zależnej od banku bądź innej instytucji finansowej dużej firmie faktoringowej. W Polsce przed 2007 rokiem banki nie były zainteresowane tą formą współpracy. Od 2007 roku pojawiły się pierwsze możliwości refinansowania faktur. Wraz z bardzo dynamicznym wzrostem całego rynku faktoringowego oraz poszukiwaniem możliwości zwiększania obrotów pojawiły się pierwsze tego typu oferty na rynku przedstawione przez FactorinBank, a następnie poprzez swoją spółkę zależną Introfactor S.A. także przez Noble Bank. Jednak wycofanie się z faktoringowego biznesu obu tych banków spowodował zaprzestanie tego typu współpracy i obecnie sytuacja wróciła do stanu z przed 2007 roku. Jest to duże ograniczenie dla rozwoju niezależnych firm faktoringowych, które z pewnością przyczyniło się do wyhamowania akcji faktoringowej tych podmiotów w 2009 roku.

Wzrost ryzyka zawsze wiąże się z naturalnym poszukiwaniem możliwości jego ograniczenia. Biorąc dodatkowo pod uwagę występujące utrudnienie w dostępie do kapitału oraz to że znaczna część podmiotów działających w tym segmencie rynku świadczy również inne usługi, ograniczenie tego ryzyka wiąże się w pierwszej kolejności przesunięciem akcentów na działania mniej ryzykowne takie jak na przykład windykacja, lub w związku z mniejszą ilością dostępnego kapitału bardziej rentowne takie jak obrót wierzytelnościami przeterminowanymi.

Sytuacja rynku usług faktoringowych na koniec 2009 roku

Rok 2009 upłynął pod znakiem spadku obrotów większości firm świadczących usługi faktoringowe. Statystyki świadczą o spadkach produkcji przemysłowej i znacznym spadku wypracowanego zysku przedsiębiorstw które są klientami firm faktoringowych. Problemy te dotykają w mniejszym lub większym stopniu większość firm z sektora MSP. W zeszłym roku była to branża transportowa i dystrybucji stali i materiałów budowlanych, w tym roku dołączyła branża budowlana, mięsna, meblarska, motoryzacyjna, drzewna, lista jest długa. Spektakularne upadłości dużych zakładów jak stocznie pociągają za sobą spadek produkcji u dziesiątek małych i średnich  kooperantów. Dramatyczny spadek sprzedaży nowych mieszkań oznacza brak pracy dla tysięcy małych firm budowlanych pracujących jako podwykonawcy dla dużych firm budowlanych. Upadają duże zakłady- liderzy branż jak np. Krośnieńskie Huty Szkła S.A. czy Monnari Trade S.A. w branży odzieżowej. Trudne do ostatecznego oszacowania straty na opcjach spowodowały dodatkowe zagrożenie w ocenie wielu do niedawna bardzo dobrych przedsiębiorstw. Niektóre podmioty takie jak Alumast S.A. zostały z tego powodu postawione w stan upadłości układowej. Wśród eksporterów nastąpił pod koniec ubiegłego roku znaczny spadek zamówień, oraz częste opóźnienia w płatnościach a nawet brak zapłaty. Zjawisko to dotknęło wiele branż ale najmocniej uderzyło w małe firmy transportowe świadczące usługi dla kontrahentów w całej Europie.

Spadek sprzedaży Faktorzy odnotowali przede wszystkim w przypadku dwóch rodzajów usług które w 2007 i 2008 roku przeżywały najintensywniejszy rozwój tj. w faktoringu bez regresu oraz faktoringu eksportowym.

Znacznym ograniczeniem rozwoju faktoringu bez regresem była bardzo duża ostrożność firm ubezpieczeniowych w przyznawaniu limitów ubezpieczenia dla poszczególnych przedsiębiorstw. Natomiast eksporterzy przeżywają kłopoty spowodowane ograniczeniami popytu w Europie Zachodniej i USA. Oba te obszary w roku 2009 obejęła recesja i związany z nią wzrost upadłości przekładający się na wzrost ryzyka handlowego. Czynniki te mocno hamowały rozwój faktoringu eksportowego.

Wszystko to wpływa zarówno na sytuację dużych zależnych od banków lub innych instytucji finansowych faktorów, samych banków jak i małych niezależnych faktorów. Dla tych pierwszych i drugich istotniejsze były upadłości (H. Cegielski Poznań S.A., Stocznie, Monnari Trade S.A., Alumast S.A., Techmex S.A., Galeria Centrum Sp. z o.o.) lub trudności związane z opcjami. Natomiast dla mniejszych niezależnych faktorów problemy ich kooperantów oraz mniejszych firm budowlanych i transportowych.

Prognozy dla rynku usług faktoringowych na rok 2010

Każde spowolnienie gospodarcze czy recesja jest zagrożeniem oraz prawdziwym testem dla faktorów. Muszą oni zrewidować oraz dostosować swoje procedury do zmieniającej się sytuacji na rynku ponieważ to co sprawdzało się w czasie prosperity niekoniecznie musi się sprawdzić w okresie spowolnienia.  Najważniejszym aspektem staje się analiza ryzyka związanego z poszczególnymi transakcjami która jest kluczem do przetrwania tego trudnego okresu.

Z punktu widzenia faktorów najistotniejszą zmianą będą narastające opóźnienia w płatnościach oraz coraz większe ryzyko braku zapłaty za wykupywane faktury. Zjawisko to dotykać będzie w różnym stopniu różne branże. W roku 2010 dostęp do faktoringu jest o wiele bardziej niż dotychczas uzależniony od branży w której działa przedsiębiorca. Znalezienie się w branży uznanej za ryzykowną może nawet całkowicie odciąć dostęp do faktoringu. Powszechnie do najbardziej dotkniętych osłabieniem popytu branż w Polsce zaliczają się: handel i produkcja materiałów budowlanych, transport, meblarska, mięsna, tekstylna, motoryzacyjna, dystrybucja stali oraz budowlana.

Kolejnym problemem jest bardzo duża ostrożność firm ubezpieczeniowych w przyznawaniu limitów ubezpieczenia dla poszczególnych przedsiębiorstw. Konsekwencją tego będzie ograniczenie akcji faktoringowej w zakresie faktoringu z przejęciem ryzyka wypłacalności kontrahenta. Natomiast dla niezależnych faktorów oznacza to dalszy brak możliwości refinansowania faktur gdzie z reguły warunkiem konieczny jest ich ubezpieczenie.

Dodatkowo eksporterów dotykają kłopoty spowodowane ograniczeniami popytu w Europie Zachodniej i USA. Oba te rynki w roku 2010 według prognoz rozpoczną wychodzenie z recesji a to zwiąże się z dalszym wysokim odsetkiem upadłości przekładający się na wzrost ryzyka handlowego. Zapewne te czynniki mocno przyhamują rozwój faktoringu eksportowego.

Tym samym dla wielu firm dostępność usługi faktoringu jest ograniczona. Dotyczy to zarówno firm z małą ilością odbiorców jak i firm z niektórych branż w tym przede wszystkim firm budowlanych. Z drugiej strony przedsiębiorstwa szczególnie z sektora MSP mają trudniejszy dostęp do finansowania ze strony banków i naturalnie będą poszukiwały alternatywnych sposobów pozyskania środków finansowych. Powoduje to zwiększone zainteresowanie faktoringiem.

W okresie spowolnienia gospodarczego mali faktorzy mają większe możliwości działania ze względu na to, iż mogą bardziej wnikliwie badać potrzeby i ryzyka związane z klientami z sektora MSP. Mogą stosować elastyczne procedury, dopasowywać usługi do potrzeb konkretnej firmy czy tworzyć nowe modele finansowania. W portfelach małych faktorów mogą obok siebie istnieć bardzo różni Klienci indywidualnie oceniani a nawet może być dla nich opracowany indywidualnie model finansowania. Stosując zarówno klasyczny faktoring jak i inne formy takie jak faktoring odwrotny, wykup pojedynczych wierzytelności, zaliczkowanie kontraktów, i inne. Należy pamiętać że faktoring oprócz samego finansowania to również szereg usług dodatkowych, takich jak weryfikacja kontrahentów, inkaso należności, windykacja przedsądowa, a w przypadku faktoringu pełnego również przejęcie ryzyka wypłacalności. W rudnych czasach wszystkie te dodatkowe usługi związane z faktoringiem nabierają dużo większego znaczenia. Współpraca z faktorem może więc przyczynić się do znacznego ograniczenia ryzyka braku zapłaty za wystawiane faktury, a tym samym decydować o przetrwaniu na rynku firmy która współpracuje z faktorem.

Specjalizacja małych niezależnych firm faktoringowych w obsłudze konkretnych branż umożliwi im obsługę tych które są uznawane za ryzykowne bądź szczególnie zagrożone poprzez opracowanie indywidualnych metod oceny ryzyka jak również dokładne poznanie specyfiki ich działania. Jest to z zasady nieosiągalne dla banków i dużych powiązanych z bankami bądź innymi instytucjami finansowymi firm faktoringowych ze względu na skalę ich działania która uniemożliwia traktowania każdego klienta indywidualnie. W ten sposób niezależni faktorzy uzupełniają dotkliwą dla sektora MSP lukę w możliwościach uzyskania finansowania swojej działalności.

Oczywiście zwiększone ryzyko niewypłacalności przedsiębiorstw przekłada się bezpośrednio na całą branżę faktoringową. Jego ograniczeniem oprócz odpowiedniej oceny ryzyka dokonywanej przez każdego faktora było ubezpieczenie finansowanych faktur. Jednak obecna sytuacja na rynku ubezpieczeniowym sprawia że oparcie tego biznesu w całości na ubezpieczeniu mogłoby doprowadzić do sytuacji w której mimo podpisanych umów faktoringowych liczba możliwych do sfinansowania faktur w związku z dużymi cięciami lub likwidacją przyznanych limitów spadłaby do bardzo niskich poziomów. Faktorzy muszą zatem znacznie bardziej oprzeć się na własnej analizie ryzyka oraz doskonaleniu przyjętych procedur. Nie można również wykluczyć czasowego ograniczenia lub wręcz zawieszenia przez niektórych faktorów akcji faktoringowej. Może się to wiązać ze złym stanem posiadanego portfela finansowanych wierzytelności który będzie wymagał skupienia się na działaniach windykacyjnych w celu odzyskania własnych środków.

Rok 2009 i pierwsza połowa 2010 nie były czasem wprowadzania nowości do oferty faktorów. Można było raczej zaobserwować w pewnym sensie powrót do ‘korzeni‘. Zakończyła się nasilająca się w latach 2007-2008 rywalizacja pomiędzy faktorami oparta na obniżaniu stawek za finansowania. Firmy faktoringowe przestały wypłacać 100% zaliczki za wykupywane faktury, zwiększyły prowizje, w większym stopniu oferowały faktoring z regresem, mocno ograniczyły lub wykluczyły ze swojej oferty faktoring odwrotny. Wycofały się więc z większości pomysłów z okresu silnego wzrostu gospodarczego i ostrej konkurencji stawiając na od lat sprawdzone rozwiązania, z portfelowym podejściem do oceny ryzyka na czele.

Michał Kinkel
Prezes Zarządu AOW Faktoring Sp. z o.o.

Zestawienie wybranych podmiotów, które aktywnie promują swoją ofertę w zakresie faktoringu (kolejność alfabetyczna)

1.Akcept S.A., Mysłowice – W/F 2.Agencja Finansowa FAVOR Sp. z o.o., Dąbrowa Górnicza – W/F 3.AOW Faktoring Sp. z o.o., Częstochowa – F 4.Capital Bridge Sp. z o.o., Wrocław – F 5.Cash Flow S.A., Dąbrowa Górnicza – W/F 6.Casus Finanse Sp. z o.o., Wrocław – W/F 7.Columbus Factoring Solutions Sp. z o.o., Łódź – SZ 8.DCF Sp. z o.o., Warszawa – W/F 9.EDG Sp. z o.o., Wrocław – F 10.Electus S.A., Lubin – SZ 11.Agencja Finansowa Favor Sp. z o.o., Dąbrowa Górnicza – W/F 12.Grupa Finansowa Premium S.A., Katowice – F 13.Indos S.A., Chorzów – W/F 14.Indos Warszawa Sp. z o.o., Warszawa – W/F 15.Jatex-Finanse Sp. z o.o., Bytom – W/F 16.Konsorcjum Finansowo Prawne Sp. Jawna, Katowice – W/F 17.Magellan S.A., Łódź – SZ 18.Pragma Inkaso S.A., Tarnowskie Góry – W/F 19.SAF S.A., Sosnowiec – W/F 20.Śląskie Centrum Kapitałowo-Inwestycyjne Oblig Sp. z o.o., Będzin – W/F Legenda: F – firma świadczy w dominującym zakresie usługę faktoringu W/F – firma łączy w swojej ofercie windykację i faktoring SZ – firma specjalizuje się w świadczeniu usług finansowych (w tym faktoring) dla jednostek służby zdrowia i ich dostawców Źródło: Opracowanie własne

Bankier.pl
www.bankier.pl/wiadomosc/Oszacowanie-wielkosci-rynku-niezaleznych-firm-faktoringowych-2143639.html